Twee vriendinnen uit Hierden willen hun beleving van de Tweede Wereldoorlog met ons delen. Deze dames van 83 en 88 jaar groeiden tijdens de bezetting op. Het leeftijdsverschil tussen hen zorgde ervoor dat ze de gebeurtenissen op verschillende manieren hebben beleefd. 75 jaar later vertellen zij hun verhaal.

Nellie was 8 jaar toen Harderwijk en Hierden door de Duitsers werden bezet. Zij woonde met haar ouders en drie broers vlak achter de straat van Joukje. Joukje was 13 jaar en de jongste van vijf meiden.

Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers onaangekondigd Nederland binnen. Wat herinnert u zich nog van die dag?

Joukje: ’s Ochtends vroeg werden we gewekt door een buurvrouw. Ze vertelde mijn moeder dat de oorlog was begonnen en we moesten ons direct buiten verzamelen. We hoorden op de radio over de gebeurtenissen in het land. Dat was erg beangstigend.

Nederland is in totaal vijf dagen in oorlog geweest met Duitsland. Op 15 mei 1940 gaf Nederland zich over en sindsdien werd het land door de Duitsers bezet. Waaraan merkte u dat u niet vrij was?

Nellie: We waren nooit veilig. Er kwamen regelmatig gevechtsvliegtuigen overvliegen. Na enige tijd wisten we uit ons hoofd wat voor soorten er waren en we gaven ze zelfs namen. Er werden er ook veel neergeschoten, de hemel lichtte dan op.

Joukje: Verdwaalde kogels konden veel schade aanrichten. Een gezin uit de buurt was gezellig kerst aan het vieren. Ze zaten aan tafel en het jonge dochtertje was enthousiast aan het zingen. Plotseling schoot er een kogel door het raam en het kindje werd geraakt. De kogel was afkomstig van een vliegtuig dat de Stelling Hase in Harderwijk beschoot. Het arme meisje overleefde het niet. Erg verdrietig!

Nellie: Overal langs de weg zaten gaten in de grond. Eenmansgaten heetten die. Op je hurken zat je beschermd tegen

vliegtuiggeschut dat horizontaal langs de grond ging. We hadden ook schuilkelders achter het huis, waar we ’s nachts soms urenlang moesten wachten tot het weer stil was.

Joukje: Mijn zus, die toen zwanger was, stond een keer buiten toen er ineens een vliegtuig overkwam. Ze kon niet op tijd weg komen, dus redde ze zichzelf door om een boom met het vliegtuig mee te lopen. Een andere keer na vuurgevechten vond ik een grote ijzeren bomscherf in de muur van ons huis. Er kon altijd iets gebeuren, maar ik was eigenlijk nooit bang.

Nellie: Nou, ik wel!

Joukje: Ik maakte er altijd maar een spelletje van. Als er bijvoorbeeld weer eens razzia was, werden de kinderen naar het woud gestuurd om bosbessen te plukken. Daar speelden we met pijl en boog, met vergieten als helmen op ons hoofd. Alsof niets ons raken kon.

Nellie: We praatten thuis ook niet over wat er gebeurde. Als je ernaar vroeg, kreeg je toch geen antwoord. We gehoorzaamden en vroegen nergens naar. Dit was normaal, dit was onze jeugd.

Wat heeft het meest indruk op u gemaakt?

Joukje: Het geheimzinnige. Van een mevrouw in Harderwijk moest ik eens een pakketje naar het station brengen. Ik moest het afgeven aan een meisje met een zakdoek in haar hand, maar ik mocht niets zeggen, zelfs geen gedag. Ik kan me het meisje van twintig jaar nog zo voor de geest halen, met haar donkerblauwe jas en zwarte haar. Ik heb gedaan wat de vrouw zei, zonder er ooit achter te komen wat er in het pakketje zat. In die tijd gehoorzaamde je gewoon en je sprak er thuis ook niet over.
Thuis sprak je eigenlijk nergens over. Mijn vader zag een keer een Duitse auto geparkeerd met een zendapparaat achterop. Hij heeft dat apparaat gestolen en naar huis gebracht. Ik mocht er niet naar vragen of over praten.

Die nacht werd het opgehaald door de ondergrondse. Toen was ik wel angstig, want ik besefte: als mijn vader gepakt 

werd, zouden de Duitsers geen genade hebben. Zij waren meedogenloos. Onze dokter uit het dorp protesteerde toen soldaten zijn fiets in beslag wilden nemen. Hij had namelijk een vergunning om die fiets te houden. Ze schoten hem ter plekke dood en een verdwaalde kogel doodde ook de melkboer, die er toevallig achter stond.
Je moest altijd op je hoede zijn. Toen we mijn overleden grootmoeder gingen begraven kwam er plots een vliegtuig over. Die schoten op alles wat bewoog en zo'n hele optocht zouden wel eens als vijandig kunnen worden aangezien. Dus iedereen sprong in de greppel en bleef stokstijf liggen. Ik zie de kist nog staan – eenzaam op die weg. Maar het vliegtuig vloog gewoon verder. We waren net op tijd.

Nellie: Alles was op de bon. Je moest uren in de rij staan om iets te krijgen. Soms stonden er nog maar drie mensen voor je en dan was het op. We hadden geen suiker en weinig zout. Maar omdat we het niet breed hadden waren we inventief. 's Avonds maakten we licht door een fiets op de kop te zetten en de pedalen te draaien. Of we deden olie in een jamblikje met een lont erin. Maar moeders was maar wat zuinig met de olie!
Wat het meest indruk op mij heeft gemaakt was de armoede. Ik herinner me nog dat vijf Amsterdamse jongens door hun ouders werden weggestuurd omdat er geen eten meer was. Ze waren vanuit Amsterdam helemaal hierheen gelopen en mochten in het kippenhok slapen. Ze zijn zes weken gebleven. Later kregen we een meloen als dankbetuiging. We aten het niet op, omdat we dit fruit niet kenden.
We verbouwden wel zelf onze groenten. Mensen die op hongertocht langs ons huis kwamen, mochten bij ons op het stro slapen en ze kregen een warme maaltijd. De volgende dag gingen ze dan verder, met oude kinderwagens of op gammele fietsen. Ze reisden tot over de IJssel om