REPORTAGE HERDENKING MARKET GARDEN | Chayah Godschalk-Visser
Market Garden: para's vertellen
Operation Market Garden
Operation Market Garden was een van de grootste offensieven van de Tweede Wereldoorlog. Geallieerden uit Engeland, Polen, Canada en de Verenigde Staten wilden bij wijze van verassing belangrijke bruggen innemen over de Maas, Waal en Rijn. Op verschillende plekken zouden grootschalige luchtlandingen plaatsvinden, waarna deze troepen de bruggen zouden innemen (Market). Vervolgens zouden grondtroepen vanuit België via deze bruggen oprukken naar het IJselmeer (Garden). Hierdoor zouden de Duitsers in het westen omsingeld raken en konden de geallieerden doorstoten naar het Ruhrgebied in het oosten, een belangrijke legerplaats van Duitsland. Maar de operatie zou niet lopen volgens plan.
Om te beginnen werd het gehele plan van de operatie door de Duitsers gevonden in de zak van een gedode officier, waardoor zij verschillende bruggen konden opblazen voordat de geallieerden kwamen. Tevens bleek Arnhem een brug te ver. De luchttroepen streken te ver van de brug neer, waardoor het verrassingseffect van de tafel was. Duitsers die zich vanuit Frankrijk teruggetrokken hadden, hielden juist in Arnhem een adempauze. Toen ze plots para’s in de lucht zagen, reageerden ze direct door te schieten op alles wat bewoog. Door technische problemen was er geen contact met andere troepen en een volgende luchtlanding kwam precies in zware gevechten terecht. De gevechten hebben tien dagen geduurd voordat de geallieerden moesten opgeven. Operatie Market Garden heeft meer dan 15.000 geallieerde militairen het leven gekost.
In 1960 werd het Airborne-monument onthuld met een nieuwe luchtlanding van Britse militairen. Sindsdien wordt dit elk jaar herdacht met grootschalige luchtlandingen op de Ginkelse Heide in Ede. In 2018 is dit op 22 september.
Airborne brotherhood
“We zijn hier om ons respect te betuigen aan onze Airborne broeders, the Airborne brotherhood.”
Leunend tegen een tafel legt een ouder drietal graag uit waarom ze hier ieder jaar heen reizen. De mannen behoorden tot de oudere garde para’s uit Engeland. “Maar we zijn youngsters, we hebben het net niet zelf hoeven meemaken.” Ze zijn 73, 81 en 87 jaar. “Na Normandië was dit de grootste strijd van de Tweede Wereldoorlog, en de enige die we niet hebben gewonnen.”
De missie van Operation Market Garden was inderdaad niet geslaagd. Ik vroeg Truus Lockhorn, projectleider van Stichting Airborne Herdenkingen, waarom het toch van belang is deze operatie te herdenken.
“Market Garden was een ultieme poging om het land nog voor de winter te bevrijden. Het was een enorme operatie, waar meerdere landen bij betrokken waren. De missie is voor de helft geslaagd, het zuiden van Nederland werd wel bevrijd. Maar de slag om Arnhem werd niet gewonnen, doordat het niet goed georganiseerd was. Er zijn hierbij veel slachtoffers gevallen, en eigenlijk voor niets.
Het heeft op de soldaten zelfs zo’n impact gehad, dat Engelse soldaten die hier gevochten hebben en na de oorlog in Engeland hun bestaan hebben opgebouwd, na hun dood op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek werden bijgezet, bij hun kameraden.”
Het Britse drietal heeft pas zo’n bijzetting persoonlijk meegemaakt. “Het was een glider-piloot. Hij werd een half jaar na zijn overlijden bijgezet bij zijn copiloot, die tijdens Operation Market Garden sneuvelde.”
Luchtlandingen op de Ginkelse Heide, 1944. Bron: Historisch Nieuwsblad
Heilige grond
De laatste generatie die dit zelf heeft meegemaakt zal niet voor altijd onder ons zijn. Mevrouw Lockhorn ziet dat de volgende generaties wel betrokken blijven.
“Voor para’s is deze luchtlanding heilige grond; een eer om te mogen doen. Militairen uit alle NAVO-landen worden dan ook uitgenodigd om deel te nemen aan deze herdenking. Ook veteranen van vredesmissies willen hier graag bij zijn. Tijdens de vredesmissies in Afghanistan kon men zien hoe hoog de kosten voor vrede zijn. Militairen in Afghanistan kwamen met trauma’s terug en sommigen kwamen helemaal niet terug. De Tweede Wereldoorlog werd ineens grijpbaar; deze offers zijn ook gebracht voor onze vrede. Hier is zoveel eerbied voor. Dat gaat van generatie op generatie.”
Para’s uit alle landen die lid zijn van de NAVO mogen hier vandaag springen. Dus ook Duitsland. Sinds een aantal jaar doen zij mee met de luchtlandingen. Duitse para’s van de Division Schnelle Kräfte vertellen hoe het voor hen was om hier te springen.
“We zijn blij dat we als Duitsland mogen deelnemen aan deze herdenking. De geschiedenis ligt natuurlijk een beetje gevoelig; onze landen waren in die tijd vijanden van elkaar. Maar dat is lang geleden. Nederland en Duitsland werken tegenwoordig veel samen; de 11e Luchtmobiele Brigade is bijvoorbeeld onderdeel van onze divisie. Wij zijn nu allen geallieerden.”
Een korporaal uit deze 11e Luchtmobiele Brigade heeft vandaag ook gesprongen. “In Nederland is dit de mooiste sprong die er is. Er gaat zoveel geschiedenis mee gepaard. We doen ook wel eens oefeningen waarbij we na de landing direct een aanvalsoefening inzetten. Maar het is toch anders wanneer je echt midden in gevechten belandt. Je bent zo kwetsbaar, hangend in de lucht. Volgens het verdrag van Geneve mag je niet schieten op dalende para’s, maar natuurlijk deed de vijand dat onmiddellijk wanneer ze de geallieerden opmerkten. Toen we vanochtend in het vliegtuig stapten zeiden we het nog tegen elkaar: het is niet te doorgronden hoe het voor hen is geweest.”
Market Garden, 1944. Bron: Collectie Gemeentearchief Ede, nr. GA23693
Gevoelig
Het mislukken van Operation Market Garden heeft veel militaire slachtoffers geëist. Ik vroeg mevrouw Lockhorn welke gevolgen het had voor de burgers in deze gebieden.
“Na Operation Market Garden werden Arnhem, Bennekom en andere plaatsen [Oosterbeek, Renkum, Heelsum, Wolfheze, Wageningen, red.] door de Duitsers ontruimd. Dat was verschrikkelijk voor al deze mensen. Sommigen sliepen in kippenhokken hier in Ede. Hun verbanning duurde de hele Hongerwinter. Pas na de bevrijding in mei konden de mensen weer terug naar hun woonplaatsen.
Op de eerste dag van de operatie lieten geallieerde vliegtuigen bommen vallen op kazernes waar Duitse militairen zaten. Veel bommen misten hun doel en vielen op woonwijken in Ede. Dit kostte 69 burgers het leven. In die tijd werd er niet over gepraat; het waren bommen van de geallieerden geweest, dus dat lag lange tijd erg gevoelig. We merken dat mensen het waarderen dat er nu wel stilgestaan wordt bij deze slachtoffers.”
De gevolgen van Operation Market Garden drukt ook nog zwaar op de schouders van de veteranen. Een van hen zegt: “Wij, Britten, vinden het verdrietig dat we jullie toen niet bevrijd hebben.” Ik vertel hem dat wij, Nederlanders, juist dankbaar zijn dat er mensen waren die hun leven wilden geven voor ons. Ik concludeer binnensmonds dat er zoveel verschillende kanten aan dit verhaal zijn. Hij knikt vriendelijk naar me en zegt alleen maar: “That’s war.”