REPORTAGE ELBURG GEPUBLICEERD IN ERFGOED MAGAZINE | Chayah Godschalk-Visser
Elburg, van tijd los?
De haven kijkt de oude schipper na als hij de stadspoort doorgaat. Kinderkopjes kletsen onder zijn schuivende klompen. De geur van gerookte paling verleidt hem niet. Hij bereikt de binnengracht, klimt met moeite over haar brug. Een kort knikje naar de smid en op naar zijn rijtuig. Eindelijk zit hij en hij start zijn Tesla.
Over Elburg wordt gezegd dat de tijd er stil staat. Maar is dat wel zo? Al bijna 750 jaar pronkt Elburg met haar historische vesting. De eeuwenoude stadsmuren omsluiten meer dan 250 monumenten. Het is een unieke Hanzestad vrijwel zonder nieuwbouw. Dat maakt de vestingstad zelf tot één groot monument. Maar staat de tijd er dan ook stil?
Warmtenet in Elburg
Fenneken Anneveld-van Wesel is architect en houdt zich bezig met het verduurzamen van monumenten. Twee jaar geleden vroeg het Orgelmuseum in Elburg haar om bouwkundig advies over een glazen dak voor boven de binnenplaats. Ze zag er cv-ketels hangen die eigenlijk voor de buitenlucht aan het stoken zijn. "Het Orgelmuseum zit in een van de oudste gebouwen van de vesting. Als je daarmee aan de gang gaat, moet je ook nadenken over duurzaamheid en zo'n gebouw evenwichtig aanpakken."
Er kwam een plan voor een warmte- en koudeopslag in de binnenstad van Elburg. Dat is heel duur voor één gebouw, maar verdeeld tussen meerdere gebouwen zijn de kosten te overzien. Museum Sjoel, Zalencentrum De Haas, de Grote Kerk en het Kerkelijk Centrum, allen rijksmonumenten, zagen heil in het plan. Het Warmtenet is een soort cv-leiding, die onder de straat langs de aangesloten gebouwen loopt en de warmte en de koude herverdeelt over de plekken waar dat gewenst is. Dit zou voor deze Elburgse gebouwen bijna 80 procent van de energie kunnen besparen.
De vesting Elburg verduurzamen
De gemeente is tegelijkertijd aan het onderzoeken hoe Elburg geheel van het aardgas af kan. De Provincie heeft de mogelijkheid geboden om Elburg deel te laten nemen in het KaDErproject (Karakteristiek Duurzaam Erfgoed) van de Technische Universiteit Delft. Dit onderzoeksprogramma bekijkt wat er qua verduurzamen mogelijk is in de historische vesting en haar omgeving.
Hettie Tychon, beleidsambtenaar Duurzaamheid, legt uit: "De vesting van Elburg is op dit gebied de moeilijkste wijk, doordat je monumenten niet zomaar kan isoleren. Hier gaan nauwkeurige onderzoeken aan vooraf. Maar er worden vanuit de vesting initiatieven genomen, zoals het warmtenet, waardoor we hier mogelijkheden gaan zien." Anneveld is blij met deze ontwikkelingen. "Het is heel fijn dat de gemeente Elburg ziet dat er in de vesting mogelijkheden zijn en dat ze er kansen wil gaan onderzoeken."
Corona
Maar voordat het onderzoek is afgerond gooit de Corona-crisis roet in het eten. Zalencentrum De Haas heeft faillissement aangevraagd en ook de musea zien al maanden geen bezoeker meer. Anneveld stelt: "Het is nu wel heel onwaarschijnlijk dat het warmtenet op de beschreven manier met vijf Elburgse gebouwen kan worden uitgevoerd."
Toch zit ze niet bij de pakken neer. "Door publicaties is er meer belangstelling ontstaan om een warmtenet te maken, zowel bij de gemeente als bij andere partijen binnen de vesting van Elburg. Dit soort processen kosten veel tijd en gaat met vallen en opstaan. Wellicht komt er nog een doorstart, dat is voorlopig afwachten."
Duurzaamheidslening
Er zijn voor woningeigenaren in de vesting ook andere mogelijkheden om hun monument te verduurzamen. Zo biedt de gemeente Elburg een duurzaamheidslening tot 25.000 euro. "Monumenten kun je niet zomaar verbouwen. Men moet er een specialist naar laten kijken en de nodige vergunningen hebben", vertelt Tychon. Toch is er in de gehele gemeente Elburg veel animo voor. Er kwamen zoveel aanvragen dat het potje vorig jaar leeg raakte. "Inmiddels is dit weer aangevuld en kunnen er weer leningen worden uitgegeven."
Energie Coöperatie Zonnedak Elburg
Het verduurzamen van monumenten brengt uitdagingen met zich mee. Sinds 1967 is de vesting Elburg een beschermd stadsgezicht. Hierdoor is het bijvoorbeeld niet toegestaan om zonnepanelen op daken te plaatsen. Tychon ligt toe: "Zonnepanelen mogen in de vesting van Elburg niet wanneer ze vanaf de straat in het zicht staan. Maar heb je een plat dak of een binnenplaats, dan zijn er zeker mogelijkheden voor."
Voor bewoners die niet over zulke middelen beschikken, is er een andere oplossing. Van de Pol, ondernemer in de vesting, heeft zijn magazijn op het industrieterrein beschikbaar gesteld voor 180 zonnepanelen. Deze panelen zijn in eigendom van Energie Coöperatie Zonnedak Elburg en men kan hierin een 'aandeel' kopen. Zo hebben bewoners van de vesting Elburg toch toegang tot groene stroom, maar dan via andermans dak.
Fenneken Anneveld heeft zich ingezet om de energie coöperatie naar Elburg te krijgen. "Het is mijn overtuiging dat je op die manier met de monumenten moet omgaan dat ze de moeite waard blijven. Als je alles onder een glazen stolp zet en zegt: 'Handjes op de rug en aankomen mag niet", dan heb je er niets meer aan. Dan gaat het leven er ook uit. Als je monumenten wil bewaren moet je zorgen dat ze relevant blijven in hun tijd."
En zo gaat de vesting Elburg op verschillende innovatieve manieren met de tijd mee, om ook in de toekomst het verleden te behouden.